เจาะลึก เกจวัดเกลียว เครื่องมือวัดเล็ก ๆ ที่บอกความละเอียดได้เกินขนาด!

หากเราลองเปิดกล่องเครื่องมือของ ช่างกลคุณอาจจะเจอ เครื่อมือล็ก ๆ ชิ้นหนึ่ง ที่ดูเหมือนแท่งโลหะธรรมดา แต่ความจริงแล้วมันคือหัวใจของการตรวจสอบคุณภาพเกลียวระดับโรงงาน เลยก็ว่าได้ เพราะมันไม่ได้แค่บอกขนาดเกลียว แต่ยังช่วยตัดสินว่า “งานนี้มันผ่าน หรือไม่ผ่าน” 

หลายคนที่เคยซ่อมเครื่องแล้วเจอเกลียวไม่ตรงคงเข้าใจความรู้สึกดี หมุนเข้าไปแล้วฝืด ๆ แป๊บเดียวเกลียวรูด เสียทั้งเวลา เสียอะไหล่ บางทีก็พังทั้งชิ้น! นั่นแหละครับ จุดที่เกจวัดเกลียวเข้ามาช่วยป้องกันไม่ให้เรื่องแบบนั้นเกิดขึ้น 

เกจวัดเกลียว คืออะไร?

เกจวัดเกลียว หรือที่เรียกกันว่า Thread Plug Gauge สำหรับเกลียวใน และ Thread Ring Gauge สำหรับเกลียวนอก ถือเป็นเครื่องมือวัดที่ดูเรียบง่ายแต่โคตรสำคัญในงานกลึงเลยครับ เพราะมันไม่ได้แค่บอกว่า “ขนาดเท่าไร?” แต่บอกเลยว่า “งานนี้ผ่านหรือไม่ผ่านมาตรฐาน”

เกจวัดเกลียว พวกนี้ถูกออกแบบมาให้ตรงตามมาตรฐานสากล เช่น ISO, JIS, หรือ ANSI ซึ่งหมายความว่าถ้าชิ้นงานของคุณตรวจผ่านด้วยเกจพวกนี้ ก็มั่นใจได้เลยว่ามันเข้ากับอะไหล่หรืออุปกรณ์มาตรฐานเดียวกันได้แน่นอน ไม่ต้องกลัวขันไม่เข้า ขันแล้วฝืด หรือหลวมจนน่าหงุดหงิด

• ด้าน GO (ผ่านได้) – หมายถึงด้านที่ควรจะหมุนเข้าได้พอดี ๆ ไม่แน่นเกินไป ถ้าเข้าได้ลื่นแบบมีแรงต้านเล็กน้อย ถือว่าดีเลยครับ แปลว่าเกลียวถูกต้องตามขนาดพอดีเป๊ะ

• ด้าน NO-GO (ห้ามผ่าน) – ด้านนี้ไม่ควรหมุนเข้าได้เด็ดขาด ถ้าเอาเกจฝั่งนี้หมุนแล้วยังเข้าได้ แปลว่าขนาดเกลียวของคุณ “หลวมเกินไป” แล้วต้องเช็กใหม่ทันที

พูดง่าย ๆ คือ เกจวัดเกลียว ไม่ได้มีไว้ “วัดตัวเลข” แบบเวอร์เนียหรือไมโครมิเตอร์ แต่มีไว้ “ตัดสิน” ครับ ว่างานที่คุณกลึงมานั้นอยู่ในเกณฑ์มาตรฐานหรือยัง ถ้าผ่านด้าน GO แต่ไม่ผ่านด้าน NO-GO นั่นแหละ งานคุณสมบูรณ์แบบ

ช่างกลหลายคนถึงกับบอกว่า “เกจวัดเกลียวคือกรรมการตัดสินงานจริง ๆ” เพราะมันไม่พูดมาก ไม่ต้องตีความ แค่หมุนดูแล้วรู้เลยว่าผ่านหรือไม่ผ่าน ในโรงกลึงระดับมืออาชีพนี่ถือเป็นขั้นตอนสุดท้ายก่อนส่งมอบงานเลยครับ ของเล็ก ๆ ที่ช่วยให้งานใหญ่ ๆ ไม่พังเพราะเกลียวผิดแค่นิดเดียว

ใช้ เกจวัดเกลียว ยังไงให้ถูกวิธี

ขั้นตอนการใช้งาน เกจวัดเกลียว จริง ๆ แล้วไม่ได้ซับซ้อนเลยครับ แต่ต้อง “ใจเย็นและแม่น” เพราะนี่คือขั้นตอนสุดท้ายที่จะบอกได้ว่างานของคุณเป๊ะหรือยัง?

เริ่มแรกเลย ก่อนจะวัดอะไร จะต้องทำความสะอาดเกลียวให้เรียบร้อยก่อน ทั้งเกลียวในและเกลียวนอก ไม่มีเศษโลหะ เศษต๊าป หรือคราบน้ำมันหลงเหลืออยู่ เพราะของพวกนี้นี่แหละครับ ตัวแสบที่ทำให้ผลตรวจคลาดเคลื่อน โดยเฉพาะเศษโลหะเล็ก ๆ ที่มองแทบไม่เห็น แต่พอเกจไปชนก็หมุนไม่เข้า ทั้งที่เกลียวจริง ๆ อาจจะดีอยู่แล้ว

จากนั้นก็ เริ่มด้วยด้าน GO ก่อนเสมอ หมุนเข้าไปอย่างนุ่มนวล ไม่ต้องออกแรง ถ้ามันเข้าจนสุดได้พอดีแบบไม่ฝืด ไม่แน่นเกินไป นั่นคือผ่านด่านแรกเรียบร้อย ถือว่าเกลียวของคุณ “ได้ขนาด” ตามมาตรฐานแล้ว

ต่อมาก็ ลองด้าน NO-GO ทันที ซึ่งเป็นตัววัดความหลวม ถ้าเอาเกจด้านนี้หมุนแล้วมันยังพอเข้าไปได้ แม้แค่ “ครึ่งรอบ” ก็ถือว่าไม่ผ่านครับ เพราะนั่นหมายถึงเกลียวหลวมเกินมาตรฐานแล้ว ต้องกลับไปตรวจสอบเครื่องกลึงหรือหัวต๊าปใหม่ก่อนส่งงานต่อนั่นเอง

ประโยชน์ เกจวัดเกลียว ที่มากกว่าแค่เช็กขนาด

• ควบคุมคุณภาพงานผลิต เกจวัดเกลียวแบบแท่งช่วยให้โรงงานมั่นใจได้ว่าเกลียวทุกชิ้นอยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน ไม่หลวม ไม่แน่นเกินไป

• ลดความเสียหายจากงานไม่ตรงสเปก ในการประกอบเครื่องจักร ถ้าเกลียวผิดเพียง 0.1 มม. อาจทำให้แรงขันกระจายไม่เท่ากัน ส่งผลให้งานพังทั้งระบบ

• ช่วยตรวจสอบเครื่องมือต๊าปและดาย ช่างมักใช้เกจแบบแท่งทดสอบดอกต๊าปใหม่ว่าทำเกลียวได้มาตรฐานหรือยัง ก่อนนำไปใช้จริง

• ใช้เทียบเกลียวทดแทนแบบใบพัดได้ในบางกรณี โดยเฉพาะเมื่อจำเป็นต้องตรวจเชิงลึก เช่น งานเพลาทรงกลมหรือรูเกลียวที่มีความยาวมาก

มาตรฐาน เกจวัดเกลียว ที่ควรรู้

• ISO Metric Thread (M) – ใช้กับระบบเมตริกทั่วไป เช่น M6, M8 หรือ M10 ที่เราเห็นกันบ่อย ๆ ในชีวิตประจำวัน ไม่ว่าจะเป็นสกรูตามเฟอร์นิเจอร์หรือเครื่องจักรทั่วไป เรียกว่าเป็นมาตรฐานสากลที่ช่างทุกคนคุ้นเคย

• Unified Thread (UNC/UNF) – ใช้ในอุตสาหกรรมอเมริกัน โดยเฉพาะเครื่องจักรจากสหรัฐฯ หรืออุปกรณ์นำเข้าที่มีขนาดเป็นนิ้ว เช่น สกรู 1/4-20 UNC หรือ 5/16-24 UNF ที่ช่างเจอบ่อยเวลาแกะเครื่องเก่าหรืองานซ่อมอุปกรณ์อเมริกัน เรียกว่าใครทำงานแนวนี้ต้องมีเกจชุดนี้ติดกล่องไว้เสมอ

• Pipe Thread (NPT, BSPT) – สำหรับเกลียวท่อแบบกรวย ซึ่งจะเจอบ่อยมากในงานประปาและระบบลม โดยเฉพาะพวกข้อต่อหรือฟิตติ้งที่ต้องขันให้แน่นสนิทไม่รั่วซึม ช่างมักจะพูดกันเล่น ๆ ว่า “เกลียวท่อถ้าไม่พอดี น้ำรั่วแน่นอน” ดังนั้นการมีเกจวัดเกลียวท่อไว้เช็กก่อนประกอบจึงช่วยประหยัดเวลาและป้องกันปัญหาน้ำซึมหรือรอยรั่วได้ดีเลยครับ

• Trapezoidal / ACME – สำหรับสกรูส่งกำลัง พูดง่าย ๆ คือเกลียวที่เอาไว้ส่งแรง เช่น สกรูของแท่นกลึง เครื่อง CNC หรือแม่แรงที่เราหมุนแล้วยกของขึ้นได้ ฟันเกลียวจะมีลักษณะหนาและแข็งแรง ช่างมักบอกว่าถ้าเกลียวนี้ไม่พอดี งานทั้งเครื่องจะฝืดหรือหลวมเกินไปทันที จึงจำเป็นต้องใช้เกจวัดให้แม่นยำก่อนประกอบทุกครั้งครับ

เคล็ดลับจากช่าง QC มืออาชีพ

การดูแล เกจวัดเกลียว ก็สำคัญไม่แพ้ตอนใช้งานเลยครับ เพราะต่อให้เป็นของดีแค่ไหน ถ้าเก็บไม่ถูกหรือใช้ไม่ระวัง มันก็เสื่อมได้ไวเหมือนกัน ช่างรุ่นเก๋ามักจะบอกว่า “เกจวัดเกลียว ดี ๆ ถ้ารักษาดี อยู่กับเราได้เป็นสิบปี” ซึ่งก็จริงครับ เพราะเครื่องมือวัดพวกนี้ไม่ได้เสียเพราะใช้บ่อย แต่เสียเพราะ ดูแลไม่ถูกวิธี ต่างหาก

อย่างแรกเลยคือ ควรเก็บ เกจวัดเกลียว ในกล่องไม้หรือกล่องอลูมิเนียมเท่านั้น โดยเฉพาะพวกที่บุด้วยฟองน้ำหรือมีช่องจัดเก็บแยกชิ้น จะช่วยป้องกันความชื้นและแรงกระแทกได้ดีมาก เกจวัดเกลียว เป็นเหล็กกล้าความเที่ยงสูง ถ้าโดนชื้นหรือเก็บในกล่องเหล็กเฉย ๆ มีโอกาสขึ้นสนิมได้ง่ายมาก โดยเฉพาะถ้าอยู่ในห้องที่เปิดแอร์บ้าง ปิดแอร์บ้าง ความชื้นมันขึ้นแบบไม่รู้ตัวเลยครับ

ต่อมาคือ ห้ามใช้ เกจกับเกลียว ที่ยังสกปรกหรือมีเศษโลหะติดอยู่ เพราะฟันของเกจแม่นยำระดับไมครอน ถ้าเอาไปขูดกับเศษตะไบหรือขี้เหล็กเล็ก ๆ บ่อย ๆ มันจะสึกหรือเสียรูปได้โดยไม่รู้ตัว แล้วพอถึงเวลาวัดจริง ๆ ผลก็จะเพี้ยนไปโดยที่เราไม่รู้ต้นเหตุเลย

อีกเรื่องที่หลายคนมักมองข้ามคือ การสอบเทียบ (Calibration) ครับ เกจวัดเกลียว พวกนี้ควรส่งสอบเทียบทุก 6–12 เดือน เพื่อให้มั่นใจว่ายังอยู่ในค่ามาตรฐานเดิม โรงกลึงใหญ่ ๆ จะมีตารางบันทึกไว้เลยว่าเกจตัวไหนถึงรอบ ต้องส่งสอบเทียบเมื่อไหร่ เพราะแม้แต่การใช้งานที่ระวังก็ยังอาจเกิดการคลาดเคลื่อนได้เล็กน้อย

และข้อสุดท้ายที่สำคัญมาก ๆ อย่าฝืนหมุนด้าน NO-GO เข้าไปในชิ้นงานเด็ดขาด! เพราะด้านนี้เขาออกแบบมาให้ “ไม่เข้าได้” อยู่แล้ว ถ้าฝืนผลักเข้าไป ไม่เพียงแต่จะทำให้เกจเสียความแม่นยำ แต่ยังอาจทำให้เกลียวในของชิ้นงานพังไปด้วย เรียกว่าพังทั้งคู่เลยครับ

เลือก เกจวัดเกลียว เพิ่มเติม